Αρμενία – Αζερμπαϊτζάν στα όπλα
Τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής, το ομοεθνές με την Τουρκία Αζερμπαϊτζάν του δικτάτορα Αλίεφ, υπό τις ευλογίες του Ερντογάν, εξαπέλυσε στρατιωτική επίθεση εναντίον του Ορεινού Καραμπάχ, βομβαρδίζοντας και αμάχους. Η Αρμενία, αιώνεια φίλη της Ελλάδας, αντιστέκεται σθεναρά. Τα δύο κράτη για μια ακόμα φορά αντάλλαξαν κατηγορίες και σε πολιτικό επίπεδο. Η απόφαση του Στάλιν να δωρίσει στο Αζερμπαϊτζάν, έστω και υπό καθεστώς αυτονομίας, μια περιοχή που διαχρονικά κατοικείται σχεδόν αποκλειστικά από Αρμένιους, θα δημιουργεί προβλήματα για πολλά χρόνια ανάμεσα στους δύο αυτούς γειτονικούς λαούς.
Το Φεβρουάριο του 1988, αξιολογώντας τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί με την πολιτική της «Περεστρόικα», το τοπικό Κοινοβούλιο της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ορεινού Καραμπάχ διατυπώνει αίτημα για απόσχιση από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν και ένωση με τη Σοβιετική Αρμενία. Η απόφαση αυτή στηρίχτηκε στην Αρχή της Αυτοδιάθεσης των Λαών, ενώ υιοθετείται η αρχαία ονομασία της περιοχής, Αρτσάχ, αντί του Καραμπάχ, που είναι περσικής προέλευσης και σημαίνει Μαύρο Περιβόλι. Η πληθυσμιακή σύνθεση, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή ήταν: 80% Αρμένιοι, 19% Αζέροι, 1% Ρώσοι και λοιπές εθνότητες, ενώ υπήρχαν Έλληνες στο χωριό Μεχμανά και την πρωτεύουσα Στεπαναγκέρντ, οι οποίοι πολέμησαν στο πλευρό των Αρμενίων.
Το χρονικό της σύγκρουσης
Ακολουθούν ειρηνικές διαδηλώσεις των Αρμενίων της περιοχής, που σύντομα επεκτείνονται και στην ίδια την Αρμενία, με την πρωτεύουσα Γερεβάν να κατακλύζεται από 1.000.000 κόσμο, κάτι πρωτοφανές για τη σοβιετική πραγματικότητα. Οι Αζέροι προχωρούν σε σφαγή εκατοντάδων Αρμενίων στην πόλη Σουμγκάιτ, σε πογκρόμ στο Κιροβαμπάντ και άλλες πόλεις. Οι επιχειρήσεις εθνοκάθαρσης κορυφώνονται τον Ιανουάριο του 1990, με το βίαιο εκτοπισμό 200.000 περίπου Αρμενίων από την πρωτεύουσα Μπακού. Τα γεγονότα καταδικάστηκαν από το Διεθνη Τύπο, το Ευροκοινοβούλιο και το Κογκρέσσο των Η.Π.Α.. Η αζερική πλευρά κατηγόρησε τους Αρμένιους για παρόμοιες πρακτικές στο Χοτσαλού. Η καταγγελία τους όμως αποδείχτηκε παντελώς αβάσιμη.
Η αρμένικη παρουσία
Οι Αρμένιοι, αυτόχθονας λαός με πανάρχαιο πολιτισμό, θεωρούν το Καραμπάχ αναπόσπαστο κομμάτι της πατρίδας τους, βασιζόμενοι σε εθνολογικά στοιχεία, ιστορικές πηγές και αρχαιολογικά ευρήματα. Η περιοχή είναι γεμάτη με μνημεία, μεσσαιωνικά μοναστήρια και εκκλησίες αρμενικού αρχιτεκτονικού ρυθμού, ενώ σχετικά πρόσφατα ανακλύφθηκε η αρχαία πόλη Τιγρανόκερτα, χτισμένη από το φιλέλληνα Αρμένιο Βασιλιά Μέγα Τιγράνη, τον 1ο αιώνα π.Χ..
Το 17ο αιώνα, με την Αρμενία να βρίσκεται υπό τουρκική και περσική κατοχή, το Καραμπάχ είναι διοικητικά διαιρεμένο σε 5 αρμενικά πριγκηπάτα, υπό καθεστώς αυτονομίας. Η δομή αυτή θα διατηρηθεί μέχρι το 19ο αιώνα, όταν η περιοχή θα περάσει στην Τσαρική Ρωσική κατοχή, μαζί με ένα σημαντικό τμήμα της Αρμενίας. Οι ρωσικές απογραφές θα πιστοποιήσουν την απόλυτη πληθυσμιακή υπεροχή του αρμενικού στοιχείου.
Η εμφάνιση των Αζέρων
Οι Αζέροι είναι απόγονοι των τουρκικών φύλων, που άρχισαν να εμφανίζονται στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν από τον 11ο αιώνα μ.Χ.. Ο συγκεκριμένος γεωγραφικός όρος άρχισε να χρησιμοποιείται το 1918. Την περίοδο αυτή, τα τσαρικά στρατεύματα εγκαταλείπουν την Υπερκαυκασία, λόγω της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αρμένιοι, Γεωργιανοί και Τάταροι δημιουργούν την Ομοσπονδία Σέιμ, η οποία σύντομα θα καταρρεύσει, με τη δημιουργία των αντίστοιχων ανεξάρτητων κρατών.
Η σοβιετική παρέμβαση
Οι Αρμένιοι θα κερδίσουν την ελευθερία τους απωθώντας την επίθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ύστερα από επικές μάχες. Εάν περνούσαν οι Τούρκοι, θα πραγματοποιούταν το περίφημο Παντουρανικό Σχέδιο, με τη γεωγραφική ένωση όλων των τουρκόφωνων λαών.
Το 1920, υπό την πίεση των γεγονότων και των διεθνών πολιτικών παρασκηνιακών ζυμώσεων, τα κράτη της Υπερκαυκασίας οδηγούνται στη σοβιετοποίηση. Το Καραμπάχ καταλαμβάνεται από τον Κόκκινο Στρατό και διάγει υπό καθεστώς αμφισβήτησης, μέχρι να δοθεί τελική λύση. Η ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν, χαιρετίζοντας τις εξελίξεις, αρχικά δηλώνει πρόθυμη να παραιτηθεί από τη διεκδίκηση της περιοχής, υπέρ της Αρμενίας.
Το καλοκαίρι του 1921, το Μπιρό της Καυκασιανής Κεντγκόμ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσίας, βασιζόμενο στην τοπική απογραφή, σύμφωνα με την οποία οι Αρμένιοι αποτελούσαν το 95% του πληθυσμού, αποδίδει το Καραμπάχ στην Αρμενία. Η απόφαση αυτή θα αλλάξει με προσωπική παρέμβαση του Στάλιν και η περιοχή θα περάσει στους Αζέρους. Το 1923, ίσως για να χρυσώσει το χάπι, ο σοβιετικός ηγέτης προσδίδει στο Καραμπάχ καθεστώς αυτονομίας.
Η ανεξάρτητη Δημοκρατία του Αρτσάχ
Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1991, μετά από 3 χρόνια φονικών συρράξεων, το Καραμπάχ κυρήττει την ανεξαρτησία του με την ονομασία Δημοκρατία του Αρτσάχ. Η πλάστιγγα γέρνει οριστικά υπέρ των Αρμενίων το Μάιο του 1992, όταν ο στρατός τους καταλαμβάνει το ορεινό Σουσί, πόλη με σπουδαία στρατηγική σημασία, από την οποία οι Αζέροι βομβάρδιζαν την πρωτεύουσα Στεπανγκέρντ. Το 1994 υπογράφηκε εκεχειρία.
Στις τάξεις των Αζέρων πολέμησαν και μουσουλμάνοι μισθοφόροι από άλλες χώρες. Οι Αρμένιοι από την πλευρά του είχαν τη στήριξη της Διασποράς. Ο πόλεμος άφησε πίσω του δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και πρόσφυγες και στις δύο πλευρές.
Το 2016 το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε στο Καραμπάχ, προκαλώντας τον περίφημο πόλεμο των 4 ημερών, που ουσιαστικά έληξε χωρίς νικητή. Τον Ιούλιο, οι αζερικές δυνάμεις επιτέθηκαν στην επαρχία Νταβούς της Δημοκρατίας της Αρμενίας, χρησιμοπιώντας βαρύ οπλισμό. Η επιχείρηση αυτή απέτυχε, λόγω της δυναμικής αντίδρασης του αρμενικού στρατού, με τη Γαλλία να καταδικάζει την ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν για την πρόκληση της έντασης. Από το πρωί της Κυριακής, μαίνονται σφοδρές μάχες στην παραμεθόριο Αρτσάχ και Αζερμπαϊτζάν, με θύματα και από τις δύο πλευρές. Η κατάσταση, 16 χρόνια μετά τη σύναψη της εκεχειρίας, δείχνει πιο σοβαρή από ποτέ…